พระอรหันต์ ตามหลักการทางพระพุทธศาสนา ก็คือ ผู้ที่เข้าถึงสัจธรรมความจริงอันประเสริฐสูงสุด จิตหลุดพ้นจากอาสวะกิเลสทั้งปวงอย่างเด็ดขาด ไม่มีความวิตกกังวลใด ๆ เข้าถึงสัจธรรมความจริงอันประเสริฐสูงสุด หลุดพ้นจากความทุกข์อย่างสิ้นเชิงโดย มี 4 ประเภท ได้แก่
-
พระอรหันต์ สุกขวิปัสสโก
สุกขวิปัสสโก แปลว่า พระผู้เจริญวิปัสสนาล้วนสำเร็จอรหันต์ หากจะกล่าวง่าย ๆ ก็คือเป็นอรหันต์ได้จากการเจริญวิปัสสนากรรมฐานล้วน ๆ โดยพระอรหันต์ประเภทนี้ ไม่สามารถแสดงฤทธิ์ได้ ไม่มีความรู้พิเศษ เห็นผีเห็นเทวดาไม่ได้ หมดกิเลสแล้ว ได้แต่ปลงสังขาร ไม่ให้มีอารมณ์อยาก ไม่อยากได้ ไม่อยากมี ไม่อยากเกิด เพราะรู้ว่าเกิดย่อมเป็นทุกข์ ไม่ว่าจะเกิดเป็นมนุษย์ เทวดา พรหม ก็ไม่ต้องการ สิ่งที่ท่านต้องการก็คือ พระนิพพาน เท่านั้น
-
พระอรหันต์ เตวิชโช
เตวิชโช แปลว่า ผู้ได้วิชชา 3 คือ อรหันต์ผู้ได้บรรลุวิชชา 3 ได้แก่
ปุพเพนิวาสานุสสติญาณ – มีความสามารถในการระลึกชาติได้ รู้ชาติในอดีต รู้ภพในอดีต
จุตูปปาตญาณ – มีความสามารถในการล่วงรู้การตาย และการเกิดของสรรพสัตว์ได้ รู้การจุติ การอุบัติ รู้ภพใหม่ รู้เรื่องราวต่าง ๆ ทั้งอดีตและอนาคต ท่านรู้ได้คล้ายตาทิพย์
อาสวักขยญาณ – มีญาณว่าหลุดพ้นแล้ว ละกิเลสหมดทุกอย่าง เหมือนอรหันต์สุกขวิปัสสโก
-
พระอรหันต์ ฉฬภิญโญ
ฉฬภิญโญ แปลว่า ผู้ได้อภิญญา 6 คือ อรหันต์ที่ผู้สำเร็จอภิญญา 6 ประการ ดังนี้
อิทธิวิธิ – สามารถแสดงฤทธิ์ได้ เพราะอำนาจกสิณ
ทิพพโสต – มีหูทิพย์ เพราะอำนาจกสิณ
เจโตปริยญาณ – สามารถอ่านใจคนอื่น รู้ความรู้สึกนึกคิดของคน และสัตว์ได้
ปุพเพนิวาสานุสสติญาณ – สามารถระลึกชาติได้
ทิพพจักขุ – มีตาทิพย์
อาสวักขยญาณ – สามารถทำกิเลสให้สิ้นไปได้
-
พระอรหันต์ ปฏิสัมภิทัปปัตโต
ปฏิสัมภิทัปปัตโต แปลว่า ผู้บรรลุปฏิสัมภิทา 4 คือ มีปัญญาแตกฉานในอรรถ มีปัญญาแตกฉานในธรรม มีปัญญาแตกฉานในนิรุกติ (ภาษา) มีปัญญาแตกฉานในปฏิภาณ ถือเป็นอรหันต์ชั้นยอด เป็นผู้สืบทอดพระศาสนาอย่างแท้จริง พระพุทธองค์จึงทรงยกย่องว่าเป็นอรหันต์ที่ยอดเยี่ยมกว่าอรหันต์ทั้งปวง อีกทั้งยังได้ยากมีน้อยมาก
จะเห็นได้ว่า พระอรหันต์ แต่ละองค์จะมีคุณวิเศษแตกต่างกันออกไป ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับการสั่งสมบารมี บางองค์รู้ทุกอย่างมากมายแต่ก็ไม่มีความสามารถแสดงธรรมได้ บางองค์ไม่เคยเห็นเทพบุตรเทพธิดาหรือสิ่งลี้ลับ บางองค์มีทั้งหูทิพย์ตาทิพย์ ระลึกชาติได้ บางองค์สามารถแสดงธรรม และประกาศพระศาสนาได้ บางองค์แม้ได้เป็นพระอรหันต์แล้ว กลับอยู่เงียบ ๆ เหมือนพระธรรมดาทั่วไป แต่ไม่ว่าจะเป็นประเภทใดล้วนมีความยิ่งใหญ่ทั้งสิ้น เพราะสามารถดับกิเลสพ้นทุกข์ได้อย่างสิ้นเชิง และก้าวข้ามพ้นวัฏสงสารได้เด็ดขาด